ΔΙΟΝ
To Δίον ανήκει διοικητικά στο δήμο Δίου-Ολύμπου, ο οποίος αποτελείται από τρεις Δημοτικές Ενότητες. Δίου, Ανατολικού Ολύμπου και Λιτοχώρου (πριν την εφαρμογή του Καλλικράτη αποτελούσαν αυτόνομους δήμους). Διοικητική έδρα του δήμου είναι το Λιτόχωρο, ενώ το Δίον είναι η ιστορική έδρα. Ο δήμος Δίου-Ολύμπου έχει συνολικό πληθυσμό 30 χιλιάδες κατοίκους.
ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΙΟΥ
Αποτελείται από έξι Δημοτικά Διαμερίσματα, τα οποία απλώνονται σαν στεφάνι στους ανατολικούς πρόποδες του Ολύμπου. Έχει έκταση 172.743 στρέμματα και πληθυσμό 12 χιλιάδες περίπου κατοίκους. Το Δίον απέχει 6 χιλιόμετρα από τον Όλυμπο και επίσης 6 χιλιόμετρα από τις ακτές του Θερμαϊκού.Δίον. Ιστορική έδρα. Οι κάτοικοι της είναι Βλάχοι και Σαρακατσάνοι στην καταγωγή. Στο Δημοτικό Διαμέρισμα του Δίου ανήκει και ο οικισμός των Πλατανακίων με ποντίους κατοίκους.
Κονταριώτισσα. Διοικητική έδρα της Δημοτικής Ενότητας Δίου η Κονταριώτισσα, πιθανολογείται ότι βρίσκεται στη θέση της αρχαίας Πιερίδος. Το όνομα του χωριού, που στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν τσιφλίκι, προέρχεται από τα «άγια κόντουρα», αγγελικές δυνάμεις που εικονίζονται στον τρούλο του ναού της Παναγίας, πάνω στον ομώνυμο λόφο. Οι κάτοικοι της Κονταριώτισσας συμμετείχαν στους αγώνες κατά των Τούρκων και στην επανάσταση του Ολύμπου το 1878.
Άγιος Σπυρίδων. Ο Άγιος Σπυρίδων ιδρύθηκε στα τέλη του 19ου αι. Από Σαμαρινιώτες Βλάχους και αρχικά ήταν συνοικισμός με το όνομα "Καλύβια Κονταριωτίσσης". Το 1955, μετά την εγκατάσταση της πληθυσμιακής ομάδας των Σαρακατσαναίων, το χωριό αποσπάστηκε και δημιουργήθηκε νέα κοινότητα, που πήρε το όνομα της εκκλησίας του χωριού.
Βροντού. Κτισμένο κοντά στο ρέμα της Αγ. Τριάδας, το χωριό πήρε το όνομά του από τη δυνατή βοή του νερού, που έρεε ορμητικά από τον Όλυμπο. Η Βροντού κατοικείται από απογόνους εντοπίων γεωργών (Γκραίκοι) και νομάδων κτηνοτρόφων (Κοπατσάρηδες). Σε μικρή απόσταση από το σύγχρονο χωριό και σε υψόμετρο 400 μ. βρίσκεται η Παλιά Βροντού, από την οποία σώζεται σε καλή κατάσταση μόνο ο διατηρητέος ναός του Αγ. Νικολάου.
Καρίτσα. Η Καρίτσα είναι ένα πυκνοκατοικημένο και ευκατάστατο χωριό. Σύμφωνα με την παράδοση συνοικίστηκε από Βλάχους που κατοικούσαν στη Φτέρη, στα Πιέρια Όρη, και ακόμα παλιότερα στη Μηλιά Μετσόβου. Το φυτωνύμιο Καρίτσα ή Καρύτσα, υποκοριστικό της καρυδιάς, αποτελεί αναφορά στο σημείο της αρχικής εγκατάστασης στην περιοχή. Οι εκτάσεις της Φτέρης ανήκουν στους κατοίκους της Καρίτσας, που ανεβαίνουν εκεί τα καλοκαίρια, ιδίως το Δεκαπεντάγουστο, για το πανηγύρι της Παναγίας.
Νέα Έφεσσος. Ο οικισμός πρόσφατα μετονομάστηκε ως "Νέα Έφεσος", λόγω της εγκατάστασης Μικρασιατών προσφύγων από την περιοχή της αρχαίας Εφέσου γύρω από την Τούμπα. Ήδη από τους Βυζαντινούς Χρόνους υπήρχε στην πλαγιά της Τούμπας χωριό εντοπίων κατοίκων με το όνομα "Παλιοχώρα". Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ο οικισμός μεταφέρθηκε στα πεδινά και ονομάστηκε Στουπί ή Σπη, από το όνομα ενός φυτού με το οποίο οι κάτοικοι κατασκεύαζαν σχοινιά και πανιά πλοίων.
ΑΡΧΑΙΟ ΔΙΟΝ
Το Δίον ήταν μια από τις αρχαιότερες πόλεις και από τις πιο γνωστές μακεδονικές πολιτείες, καθώς θεωρούνταν ιερή πόλη. Η γεωγραφική θέση του αρχαίου Δίου τοποθετείται στους ανατολικούς πρόποδες του Ολύμπου, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η ομώνυμη κωμόπολη. Η πρώτη γραπτή αναφορά στο Δίον είναι στον Θουκυδίδη ο οποίος την αναφέρει ως την πρώτη πόλη από την οποία πέρασε ο στρατηγός της Σπάρτης Βρασίδαςτο 424π.Χ. Η πόλη φαίνεται να ιδρύθηκε από τους Περραιβούς της Θεσσαλίας, προς τιμήν του Δία και το θεοφόρο όνομά της συνδέει άμεσα την πόλη με την λατρεία του Ολυμπίου Διός. Η επιλογή της θέσης του ιερού του Διός υπαγορεύτηκε από τα θεϊκά σημάδια: κρυστάλλινα νερά που αναβλύζουν από άπειρες πηγές και αιωνόβια δέντρα που δέχονται τις συχνές ριπές των κεραυνών κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών καταιγίδων. Το Δίον έγινε εκπολιτιστικό κέντρο στα χρόνια του προοδευτικού βασιλιά Αρχέλαου της Μακεδονίας, ο οποίος επέλεξε την πόλη λόγω της σύνδεσής της με τη λατρεία των Μουσών και του Δία, με αποτέλεσμα να οικοδομηθούν ναοί, θέατρο, στάδιο, τείχη. Ο Φίλιππος ο Β΄, ο βασιλιάς της Μακεδονίας οργάνωσε στην πόλη αγώνες, ευχαριστώντας τους θεούς για τη νίκη του στην Όλυνθο, Οι αγώνες αυτοί ονομάζονταν «Ολύμπια». Επίσης, στο Δίον θυσίασαν ο Φίλιππος και ο γιος του, Αλέξανδρος, μετά τη νίκη τους στη Χαιρώνεια το 338 π. Χ. Στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου το Δίον είχε σημαντική θέση. Κατά την περίοδο της ρωμαιοκρατίας αποτέλεσε η περιοχή του Δίου μια ανεξάρτητη επαρχία, που αναπτύχθηκε εμπορικά ενώ κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας καταστράφηκε εντελώς. Στις αρχές του 19ου αι. τα ερείπια του Δίου είχαν χαθεί μέσα στην πυκνή βλάστηση και τα νερά. Το 1928 ξεκίνησαν οι αρχαιολογικές έρευνες και συνεχίστηκαν το 1973 υπό την εποπτεία του καθηγητή Δημήτρη Παντερμαλή.
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΡΚΟ
Οι ανασκαφές αποκάλυψαν μια οχυρωμένη πόλη με ιερά, που κατοικήθηκε χωρίς διακοπή από τα κλασσικά έως τα παλαιοχριστιανικά χρόνια. Η πόλη διέθετε ένα σύστημα κάθετα τεμνόμενων δρόμων, που πλακοστρώθηκαν στα αυτοκρατορικά χρόνια, και περιέκλειαν οικοδομικά τετράγωνα με δημόσια κτίρια, καταστήματα, εργαστήρια και ιδιωτικές κατοικίες. Στο νότιο τμήμα της βρίσκονται οι Μεγάλες Θέρμες, δημόσια λουτρά που χρονολογούνται γύρω στο 200 μ.Χ. Μαζί με το παρακείμενο Ωδείο αποτελούν ένα κτιριακό σύνολο, που προσέφερε στους πολίτες της εποχής δυνατότητες περιποίησης του σώματος, αναψυχής και κοινωνικής συναναστροφής. Στον ανατολικό τομέα εντύπωση προκαλεί η πολυτελής «Έπαυλη του Διονύσου», με την ψηφιδωτή παράσταση του θεού στην αίθουσα συμποσίων. Το συγκρότημα αυτό περιελάμβανε επίσης σειρά καταστημάτων, χώρους κατοικίας, βιβλιοθήκη, λουτρό, χώρο λατρείας και αίθρια. Στο κέντρο της πόλης δεσπόζει η επισκοπική Βασιλική, που χτίστηκε το δεύτερο μισό του 4ου αι. μ.Χ., ενώ έξω από τα τείχη βρίσκεται η κοιμητηριακή βασιλική του 5ου αι. μ.Χ. Έξω από τα τείχη της πόλης βρίσκονται τα διάφορα ιερά του Δίου, τα δύο θέατρα, ελληνιστικό και ρωμαϊκό, και το στάδιο. Στις παρυφές του σύγχρονου οικισμού βρίσκεται το ελληνιστικό θέατρο του Δίου, που χτίστηκε την εποχή του Φιλίππου Ε’ (221-179 π.Χ.). Στην ίδια θέση βρισκόταν το θέατρο της κλασσικής εποχής, όπου ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης παρουσίασε τις τραγωδίες «Αρχέλαος» και «Βάκχες», τις οποίες συνέ- θεσε στα τελευταία χρόνια της ζωής του στην αυλή του Αρχέλαου. Απέναντι από το θέατρο διακρίνεται τα ανάχωμα του σταδίου, όπου τελούνταν οι γυμνικοί αγώνες «εν Δίω Ολύμπια». Σήμερα, ελάχιστο τμήμα του σταδίου είναι ορατό, καθώς πάνω στο δυτικό του ανάχωμα υπάρχουν σύγχρονες κατοικίες. Ανάμεσα στους θεούς, που λατρεύονταν στο Δίον, κυρίαρχη θέση κατείχε ο Ολύμπιος Δίας, το τέμενος του οποίου εντοπίζεται λίγο νοτιότερα από το ιερό της Ίσιδος. Οι ανασκαφές στο ιερό έφεραν στο φως σημαντικές επιγραφές με επίσημα έγγραφα του Μακεδονικού κράτους. Ένα δεύτερο ιερό του Διός Υψίστου, η λατρεία του οποίου ήταν ευρέως διαδεδομένη στη Μακεδονία στα ελληνιστικά και αυτοκρατορικά χρόνια, ανακαλύφθηκε πρόσφατα σχεδόν άθικτο με το λατρευτικό άγαλμα το υθεού μέσα στο ναό του. Με τις πηγές του ναυσίπορου ποταμού Βαφύρα στις υπώρειες του Ολύμπου συνδέεται η πανάρχαια λατρεία των Μουσών, ιερό των οποίων πρέπει να υπήρχε στη θέση της μεγάλης πηγής, ανατολικά του ελληνιστικού θεάτρου. Θεότητες που σχετίζονται με την ευφορία της γης και τη γονιμότητα , λατρεύτηκαν ιδιαίτερα στο Δίoν. Τo ιερό της Δήμητρας είναι το παλιότερο γνωστό μακεδονικό ιερό με διάρκεια ζωής από τον 6ο αι. μ.Χ. μέχρι την επικράτηση του χριστιανισμού. Στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά διαδεδομένη ήταν η λατρεία της Αιγύπτιας θεάς Ίσιδας. Στο ιερό της, που βρέθηκε άθικτο, λατρευόνταν επίσης η Αφροδίτη Υπολυμπιδία, η θεά των υπωρειών του Ολύμου. Μαρτυρίες υπάρχουν επίσης για τη λατρεία του Ασκληπιού, του Διονύσου, της Αθηνάς και άλλων θεών.
ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
Στο Μουσείο του Δίου στεγάζονται ευρήματα, που προέρχονται κυρίως από το Δίον, τον Όλυμποκαι την ευρύτερη περιοχή της Πιερίας. Τα ευρήματα εκτίθενται κατά ενότητες, ανάλογα με τις περιοχές ή τους χώρους, οπού βρέθηκαν. Η έκθεση περιλαμβάνει αγάλματα, αναθηματικά και επιτύμβια μνημεία, αρχιτεκτονικά μέλη, νομίσματα και διάφορα άλλα αντικείμενα. Στο υπόγειο του Μουσείου λειτουργεί μόνιμη εκπαιδευτική έκθεση με θέμα: «Η καθημερινή ζωή στο αρχαίο Δίον». Δίπλα στο Μουσείο υπάρχει η Αρχαιοθήκη, στην οποία εκτίθενται ευρήματα των ανασκαφών του αρχαιολογικού χώρου όπως ακριβώς βρέθηκαν σήμερα.